مرکز افکارسنجی ایرانیان از تیرماه 1391 لغایت 22 خردادماه 1392 اقدام به اجرای 7 مرحله نظرسنجی در خصوص یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری نموده است. در این گزارش اهم نتایج مربوط به رقابت های انتخاباتی سال 1392 که در نهایت منجر به انتخاب آقای حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور از جانب مردم شد، ارائه شده است.

بیان مسئله

مراجعه به آرای عمومی از طریق برگزاری انتخابات برای تعیین ارکان یک نظام حکومتی، یکی از اساسی‌ترین لوازم استقرار مردم سالاری در جوامع مختلف بیان می‌شود. نظام مردم سالاری دینی، جمهوری اسلامی، نیز متناسب با معیارها و شرایط خویش بر این مهم تأکید می‌کند.

در دنیای امروز(دموکراسی و مشارکت مردمی) انتخابات بارزترین جلوه است و بنا بر زمینه‌های سیاسی هر کشور، شاخصی از مشروعیت آن است. از همین‌رو، در ادبیات علوم سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی، رفتار رأی‌دهی و مشارکت از موضوعات مهم برای بررسی و مطالعه بوده است. رفتار رأی دهندگان در جریان مشارکت انتخاباتی، به عنوان یک کنش سیاسی در نظام اجتماعی، از جمله موضوعات مهم در مباحث  جامعه­شناسی سیاسی بوده که مورد توجه و بررسی متفکران و اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است. در کشورهای مردم سالار، به‌دلیل سابقه و تجربه طولانی مردم سالاری و انتخابات، در زمینه موضوع مذکور مطالعات فراوانی صورت گرفته و بررسی­ها و تحقیقات گسترده‌ای به انجام رسیده است. در ایران نیز هر چند مطالعات محدودی در این زمینه انجام شده است، اما مرکز افکار سنجی مهر در راستای اهداف خود مطالعه رفتار انتخاباتی مردم ایران در انتخابات را آغاز نموده است.

پژوهش حاضر قصد دارد علاوه بر نظر سنجی در مورد انتخابات به دو سؤال اساسی پاسخ دهد:

1- درصد مشارکت شهروندان تهرانی و مراکز استانها در انتخابات ریاست جمهوری به چه صورت خواهد بود؟

2- شهروندان، دلایل شرکت و یا عدم شرکت خود را در چه مواردی بیان می‌نمایند؟(دلایل مشارکت یا عدم مشارکت مردم کدامند؟)

3- در مرحله پایاینی بشهروندان به گروه سیاسی و به چه افرادی اقبال نشان می دهند

 

مقاطع زمانی  نظرسنجی :

 

مرحله اول:   قبل از شروع ثبت نام داوطلبان

مرحله دوم:  در محدوده زمانی ثبت نام داوطلبان

مرحله سوم:  پس از احراز صلاحیت داوطلبان

مرحله چهارم: در بازه زمانی تبلیغات رسمی داوطلبان

 

محورهای نظر سنجی :

الف) قبل از شروع ثبت نام داوطلبان:

• میزان پیگیری اخبار مربوط به انتخابات
• میزان اهمیت انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم برای مردم
• میزان تمایل مردم به مشارکت در انتخابات
• دلایل مشارکت یا عدم مشارکت شهروندان
• میزان گرایش شهروندان به طیف های سیاسی موجود کشور
• مهمترین مشکلات کشور از دید شهروندان

7-پیش بینی مردم از کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری

8-دیدگاه شهروندان نسبت به اولویت های کاری دولت یازدهم

9-ارزیابی  شهروندان از عملکرد دولت دهم

ب) زمان شروع ثبت نام کاندیداها:

• میزان پیگیری اخبار مربوط به انتخابات
• میزان تمایل افراد به مشارکت در انتخابات
• آگاهی از نقش نهادهای موثر، به ویژه رسانه ها، در ایجاد نگرش و رفتار سیاسی مردم نسبت به انتخابات
• آگاهی از نظر مردم در مورد فرد مناسب برای احراز پست ریاست جمهوری
• ارزیابی عملکرد دولت دهم

ج) زمان اعلام صلاحیت نامزدها:

• میزان پیگیری اخبار مربوط به انتخابات
• میزان مشارکت مردم در انتخابات از دید شهروندان
• میزان تمایل افراد به مشارکت در انتخابات
• آگاهی از نقش نهادهای موثر به ویژه رسانه ها در ایجاد نگرش و رفتار سیاسی مردم نسبت به انتخابات

5- پی بردن به گرایش مردم نسبت به جریان­های سیاسی موثر در انتخابات

6-ارزیابی عملکرد دولت دهم

د) دوره تبلیغات انتخاباتی تا روز رأی گیری:

• میزان پیگیری اخبار مربوط به انتخابات
• میزان مشارکت مردم در انتخابات از دید شهروندان
• میزان تمایل افراد به مشارکت در انتخابات
• شانس پیروزی کاندیداهای مطرح شده از نظر مردم
• برآورد درصد آراء کاندیداها در جامعه مورد بررسی

روش تحقیق

روش پژوهش به شیوه پیمایشی بوده که متداولترین روش بررسی تجربی در جامعه‌شناسی است.

برای گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه همراه با مصاحبه تلفنی-  ودردو اجرا به صورت حضوری-  استفاده شده است.

 روش نمونه‌گیری

نمونه گیری در این پیماش ها مبتنی بر جمعیت واجد شرایط رای دهی در شهر های مورد مطالعه و “پیش شماره های تلفن”بوده است و تعداد نمونه در هر شهر با ملاحظه وزن جمعیت و برآورد متوازن “نسبت ها” در کل جامعه تعیین شده است.شماره های نمونه به کمک رایانه به صورت “تصادفی”،تولید شده است و در مورد شماره هایی که امکان تماس یا  مصاحبه وجود نداشته است از شماره های تصادفی جایگزین استفاده شده است.

روش جمع آوری اطلاعات

همان طور که اشاره شد ،جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه تلفنی با افراد 18 سال به بالای خانواده ها،توسط پرسشگران آموزش دیده صورت گرفته است و برای اعتبار بخشی به نتایج ،توصیه مؤکد بر توجیه افراد نمونه توسط پرسشگران_مبنی بر انتخاب کاملا تصادفی شماره تلفن آنان و عدم افشای اطلاعات به صورت فردی- بوده است. همچنین پرسشگران موظف بوده اند،پیش از طرح سوال های پرسشنامه،به توجیه افراد نمونه در خصوص اهداف طرح و سهم آنان در اجرای پژوهش و نحوه انتشار نتایج تحقیق به منظور جلب اعتماد آنان برای مصاحبه بپردازند.

شایان ذکر است که در مجموع ، هفت نظر سنجی انتخاباتی در سطح تهران بزرگ و مراکز استانها ی کشور صورت گرفته است که جزیک مورد  ، که در آن جمع آوری اطلاعات به صورت مصاحبه حضوری و در معابر عمومی  تهران بزرگ انجام شده است ، بقیه به صورت مصاحبه «تلفنی » بوده است

 

برخی از یافته های مهم و پیش بینی کننده:

• برآورد میزان مشارکت در انتخابات

جدول1- برآورد میزان مشارکت در انتخابات در مقاطع زمانی اجرای نظرسنجی

زمان	قطعاً شرکت می کند	قطعاً شرکت نمی کند
آذر 91 (میدانی، تهران)	36.7	31.9
فروردین 92(  تلفنی، استان تهران)	57.6	11.3
اردیبهشت 92(تلفنی، تهران)	59.8	11.5
2 خرداد 92(تلفنی، تهران)	37.5	29.6
11 خردادا 92( تلفنی، مراکز استان)	69.4	7.1
21 خرداد 92( تلفنی، مراکز استان)	77.2	5.9
24 خرداد (انتخابات)	72.7	–

همان طور که در جدول بالا ملاحظه می شود بر اساس نظرسنجی های صورت گرفته در سطح مراکز استان ها( در 21 خرداد)، میزان مشارکت 77.2 درصد اعلام شده است .چنانچه رفتار رای دهی واجدین شرایط در مراکز استانها از الگوی رای دهی کل کشور تبعیت کند،این یافته قابل مقایسه با نتیجه کل کشور است که در این صورت نسبت ارایه شده،برآورد قابل قبولی از میزان مشارکت است.اما اگررفتار رای دهندگان در مراکز استانها با رفتار رای دهندگان در سایر شهر ها و نقاط روستایی ،متفاوت باشد،برای اعتبار سنجی پیش بینی،باید نسبت ارایه شده را با نتیجه مشارکت در مراکز استان ها مقایسه کرد.شایان ذکر است که نسبت جمعیت مراکز استان ها به جمعیت شهری کشور حدود 56% و نسبت به کل کشور حدود 40% است.

 

 

2- برآورد درصد آرای نامزدها

جدول 2 – برآوردمیزان رای نامزدها در جامعه آماری مورد مطالعه در مقاطع زمانی نظرسنجی

کاندیدا	جلیلی	حداد عادل	رضایی	روحانی	عارف	غرضی	قالیباف	ولایتی	نمی دانم/ بی پاسخ
اردیبهشت 92(تلفنی، تهران)	0.9	0.5	0.2	–	0.2	–	10.2	2.3	62.3
2 خرداد 92(تلفنی، تهران)	11.5	6.9	6.5	2.5	3.3	0.1	35.8	8.3	22.6
11 خردادا 92( تلفنی، مراکز استان)	7.3	2.3	6.3	4.4	3.4	0.8	20.3	7.1	47.6
21 خرداد 92( تلفنی، مراکز استان)	10.4	–	8.2	15.7	–	0.8	19.1	7.1	38.0
نتیجه انتخابات 24 خرداد	11.4	–	10.6	50.7	–	1.2	16.6	6.2	–

 

همان طور که در جدول بالا نشان داده شده است نظرسنجی این مرکز- علی رغم محدودیت جامعه آماری- توانسته است به خوبی درصد آراء کاندیداها را پیش بینی کند. در مورد دو کاندیدای مطرح انتخابات یعنی آقایان قالیباف و روحانی باید اضافه کرد که آراء قالیباف در نظرسنجی روندی کاهشی و آراء روحانی روندی افزایشی داشته است. آراء قالیباف در مجموع 2.5 درصد بیشتر از نتیجه انتخابات پیش بینی شده است. در مورد روحانی هم باید به افرادی که هنوز تصمیمی در مورد کاندیدای خود در 21 خرداد ماه نگرفته بودند اشاره کرد. می توان ادعا کرد اکثر این افراد ( 38 درصد) در نهایت، در روز انتخابات به گزینه “روحانی” برای رای دادن رسیده اند.